SOMET congratulates the people of Timor-Leste for their second
successful election this year and is encouraged that both
candidates, in their post-election statements, were conciliatory and
appealed for national unity. Such appeals were sorely lacking during
the campaign period when the candidates attacked and accused one
another of campaign violations. Most unfortunately, supporters
occasionally resorted to violence.
SOMET recommends the Technical Secretariat for Election
Administration (STAE) issue only two party agent credentials per
party for the parliamentary election to better regulate their number
in any polling station, and that polling staff strictly enforce the
rule of one agent per party per polling station. A second person
with a credential would be allowed to spell a colleague. The parties
must educate their party agents on their rights and
responsibilities, including that they cannot interfere in the
election process, but that they can officially contest breaches in
the election laws and regulations.
-30-
see also
Elections 2007 - campaigns; results; laws and regulations; observer reports; and other background Solidarity Observer Mission for East
Timor (SOMET) Kontaktu Dili: Jill Sternberg +670-734-2535 ka Catharina Maria +670-734-2397; email: somet@etan.org Internasionál (New York): John M. Miller, +1-718-596-7668; +1-917-690-4391; email: etan@igc.org Atu ba Publika Lalais: 17 Maiu 2007 Publikasaun ba Media SOMET Hasai Resultadu Observasaun Inisiál Observadór sira husi Misaun Observadór Solidaridade ba Timor-Leste (SOMET) halo monitorisasaun ba eleisaun presidensiál segundu ronde iha dia 9 Maiu. Observadór non-partisan sira mai hamutuk husi rai 7 inklui observadór internasionál nain 10 no observador Timorense nain 13. Sira halo monitorisasaun iha distritu 8 no estasaun votasaun 59. Resultadu observasaun inisiál SOMET nian hakerek iha okos mai; relatóriu kompletu atu prontu iha semana oin mai. SOMET fo parabens ba povu Timor-Leste hotu ba susesu husi eleisaun segundu ronde no fo koragem ba kandidatu nain rua ba sira-nia statementu depois eleisaun remata, ne’ebé apelu ba dame no unidade nasionál. Apelu hanesan ne’e menus liu durante tempu kampańa wainhira kandidatu sira ataka no akuza malu kona ba violasaun ne’ebé akontese durante kampańa. Infelizmente apointe-sira mos dalaruma halo violensia. Membru Ekipa SOMET, Professor Roy Pateman hato’o ninia esperansa katak partidu politiku ne’ebé tuir eleisaun parlementariu iha loron 30 Junhu hakarak “foku ba asuntu substantivu-sira no politika ne’ebé bele lori estadu la’o ba oin, duke kolia kona ba akuzasaun no akuza malu kontra kandidatu seluk.” Votasaun la’o ho diak no problema ne’ebé SOMET no observadór sira seluk identifika iha eleisaun premeiru ronde hadia tiha ona, maibe sei presiza atensaun ba iregularidade ne’ebé iha nafatin. Se iha inkonsistensia iha regulamentu eleisaun nian, hanesan kona ba dezisaun ba buletin de votu invalidu. Tamba iregularidade iha imprime buletin de votu, ofisiais estasaun votasaun deklara buletin de votus dosente invalidu molok hare problema didiak. Maibe ida ne’e la muda resultadu eleisaun (tamba resultadu iha diferensia a’as entre kandidatu nain rua). Failansu hanesan ne’e bele fo impaktu ba eleisaun parlementariu ho partidu politiku 12 no koligasaun 2 kompete malu hodi hetan kadeira 65. SOMET observa fiscais estasaun votasaun barak dala ida tan la hare didiak votante-sira liman fuan nian tau marka ho tinta tiha ona ka lae, molok fo lisensa ba votante-sira ba vota. Ofisiais sira hadia prosedur apuramentu no ho kandidatu uitoan signifika katak apuramentu votus bele la’o diak liu tan, estasaun votasaun balun deit tuir prosedur apuramentu ba eleisaun dadauk ne’e. Problema sira ne’e tenki hetan atensaun molok eleisaun parlementariu iha loron 30 Junhu. Oficiais husi partidu no fiscais sira marka presensa iha estasaun votasaun, maiske sira nia intervensaun iha prosesu votasaun menus. Sira barak marka presensa liu regulamentu ne’ebé iha, maibe maioria husi sira hatene sira nia papel hala’o verifikasaun ba sira nia kandidatu. Iha fatin balun SOMET sei hetan katak fiscais sira hare votantes nia kartaun electoral no maneja prosesu votasaun. SOMET rekomenda STAE fo akreditasaun ba fiscais nain 2 ba partidu ida-ida iha eleisaun parlementariu hodi maneja didiak sira nia presensa iha estasaun votasaun, no oficiais estasaun votasaun tenke implementa regulamentu katak fiscais ida deit husi partidu ida-ida marka presensa iha estasaun votasaun ida-ida. Fiscais segundu ho akreditasaun bele troka ninia kolega. Partidu politiku sira tenki eduka sira nia fiscais kona ba sira nia direitu no responsibilidade, inklui sira la bele halo intervensaun iha prosesu eleisaun, maibe sira bele protesta kona ba violasaun ne’ebé kontra lei no regulamentu eleisaun. Ba dala ikus, SOMET repeita fali ami nia rekomendasaun katak “ba oin, presiza agensia independenti mak maneja eleisaun ne’ebé la os parte ida husi ministeriu governu nia okos.” Maiske importante liu katak STAE hadia sira nia servisu iha eleisaun segundu ronde, SOMET kontinua fiar katak ida ne’e etapa ne’ebé importante atu halo eleisaun ba oin livre husi intervensaun partisan sira. SOMET mos la kontenti katak STAE la halo regulamentu, hanesan obligasaun husi Konstitusaun Timor-Leste nian, katak ba sidadaun Timorense tinan 17 ba leten iha oportunidade ba vota. Sira ne’ebé moras iha ospital no iha komarka la bele vota iha eleisaun dadauk ne’e. Sidadaun Timorense iha rai liur, inklui sira ne’ebé servisu ba governu, la bele implementa sira nia direitu fundamental, nudar objetivu ida luta nian durante tinan 24 iha okupasaun Indonesia nia laran. SOMET harii hodi responde konvite husi organisasaun sosiadade sivil iha Timor-Leste atu fo apoiu ba prosesu eleisaun ne’ebé la’o ho transparante, livre no justu. SOMET servisu hamutuk ho grupu Timorense non-partisan hanesan Asosiasaun HAK, Forum ONG Timor Leste, La’o Hamutuk, FOKUPERS, Bibi Bulak no Institutu Kadalak Sulimutuk. SOMET hanesan projeitu baze ida husi East Timor and Indonesia Action Network(ETAN) iha Estadus Unidus, Free East Timor Foundation (VOT) iha Olanda, Initiative for International Dialogue (IID) iha Filipina, Asia Pacific Solidarity Coalition (APSOC) no World Forum for Democratization in Asia (WFDA). SOMET halo monitorisasaun no hasai relatóriu iha Eleisaun Presidensiál Premeiru iha loron 9 Abril. SOMET nia relatóriu kona ba votasaun presidensiál premeiru no informasaun seluk bele hetan online iha: http://etan.org/somet.htm. -30- |
|
|
|
|